
Ăn đồ ăn nhanh thường xuyên không chỉ gây mất cân đối dinh dưỡng mà còn tiềm ẩn nhiều nguy cơ sức khỏe. Thiếu hụt vitamin và khoáng chất có thể dẫn đến tổn thương dây thần kinh, ảnh hưởng đến thị lực và thính giác. Chuyên gia cảnh báo: bữa ăn nhanh tuy tiện lợi nhưng không đáp ứng đủ nhu cầu cơ thể. Lâu dài có thể gây béo phì, cao huyết áp và các bệnh mạn tính khác.
Câu chuyện thật ở Anh: Cậu bé suýt mù và điếc
Một nghiên cứu y khoa tại Anh đã ghi nhận trường hợp một cậu bé tuổi thiếu niên ở Bristol chỉ ăn khoai tây chiên, snack (Pringles), bánh mì trắng, thịt nguội đóng hộp và xúc xích suốt nhiều năm. Lúc 14 tuổi em đến khám vì thường xuyên mệt mỏi; xét nghiệm máu phát hiện thiếu máu và mức vitamin B12 rất thấp. Dù đã tiêm bổ sung B12 và được tư vấn ăn uống, đến năm 15 tuổi cậu bắt đầu giảm thị lực và thính lực. Cuối cùng, khi 17 tuổi, em được xác định gần như mù và giảm đáng kể thính lực. Các bác sĩ chẩn đoán em bị teo thần kinh thị giác do dinh dưỡng (nutritional optic neuropathy), một dạng tổn thương dây thần kinh thị giác vĩnh viễn.
Trường hợp này được đánh giá là “cảnh báo” cho thói quen ăn kén của trẻ. Như một bản tin đã nhận định, cậu bé bị mất thị giác và thính giác do thiếu vitamin và khoáng chất sau nhiều năm chỉ ăn “khoai tây chiên, khoai chiên giòn, bánh mì trắng và thịt chế biến. Tình trạng của em ngày càng nghiêm trọng đến mức dẫu bổ sung vitamin, thị lực đã suy giảm không thể phục hồi được.
Nguyên nhân do đâu?
Y học giải thích rằng thiếu hụt vitamin và khoáng chất là nguyên nhân trực tiếp làm tổn thương các dây thần kinh và tế bào mắt, dẫn đến giảm thị lực, thính lực. Cụ thể:
Vitamin B12 cần thiết cho sự hình thành myelin của dây thần kinh. Thiếu B12 làm demyelination (mất vỏ bọc bảo vệ của sợi thần kinh), gây tổn thương dây thần kinh thị giác (teo thần kinh thị giác). Các nghiên cứu cho thấy thiếu B12 có thể gây ra “bệnh thần kinh thị giác” tiến triển dần, mất phân biệt màu sắc, và thậm chí mất thị lực hoàn toàn nếu không được bù đắp kịp thời. Ngoài ra, thiếu B12 còn ảnh hưởng đến hệ thần kinh trung ương nói chung, có khả năng gặp rối loạn dẫn truyền thần kinh thính giác, đặc biệt ở một số tần số nhất định.
Vitamin D còn quan trọng trong hoạt động thần kinh. Nghiên cứu y khoa cho thấy thiếu vitamin D có liên quan đến mất thính giác hai bên. Thiếu D có thể làm suy yếu chức năng của tế bào lông trong tai trong, gây giảm thính lực. Như vậy, một chế độ ăn thiếu vitamin D (thiếu ánh nắng, thiếu cá, sữa…) cũng có thể dẫn đến suy giảm khả năng nghe.
Kẽm (Zinc) tham gia nhiều chức năng sinh lý của mắt. Kẽm tập trung cao ở võng mạc, giúp tổng hợp sắc tố thị giác và bảo vệ tế bào mắt khỏi gốc tự do. Nếu thiếu kẽm, các tế bào võng mạc và sắc tố thị giác sẽ suy yếu, làm giảm thị lực nhất là trong điều kiện ánh sáng yếu.
Đồng (Copper) là đồng yếu tố không thể thiếu cho thần kinh. Thiếu đồng nghiêm trọng đã được ghi nhận gây nên chứng teo thần kinh thị giác. Theo nghiên cứu y khoa, thiếu đồng dẫn đến tổn thương thần kinh và thị giác, do đồng tham gia quá trình myelin hóa thần kinh.
Như vậy, sự thiếu hụt đồng thời B12, D, kẽm, đồng là kịch bản lý tưởng gây tổn thương cả con đường dẫn truyền thị lực và thính giác. Đặc biệt ở trẻ em đang trong giai đoạn phát triển, hệ thần kinh mắt tai rất nhạy cảm với chế độ ăn.
Các dấu hiệu nhận biết sớm ba mẹ cần lưu ý
Trước khi hậu quả nặng nề xuất hiện, trẻ có thể có những triệu chứng cảnh báo ban đầu mà cha mẹ cần chú ý:
Mệt mỏi, thiếu máu: Thiếu vitamin B12 thường gây thiếu máu, khiến trẻ xanh xao, mệt lả. Trong trường hợp thực tế kể trên, triệu chứng đầu tiên là mệt mỏi kéo dài. Nếu thấy con kêu mệt, chán ăn, kiểm tra công thức máu nên phát hiện sớm thiếu máu dinh dưỡng.
Giảm thị lực từ từ: Trẻ có thể kêu nhìn mờ, chữ số trên bảng tính nhòe, hay phải nheo mắt khi xem xa. Đặc biệt, cha mẹ nên để ý con không còn phân biệt màu sắc tốt như trước. Nếu thấy trẻ kêu thấy thế giới nhạt màu hoặc nhạy cảm ánh sáng nhiều hơn, cần đưa đi khám mắt ngay.
Xuất hiện “điểm mù” trung tâm: Ở giai đoạn tiếp theo, trẻ có thể thấy hình ảnh mờ dần vùng trung tâm và tự giác che mắt đo thị lực thì thấy có điểm mờ. Kết quả khảo sát cho thấy bệnh nhân kém thị lực do thiếu dinh dưỡng thường có điểm mù ở trung tâm tầm nhìn.
Giảm thính lực, ù tai: Trẻ than khó nghe rõ người lớn hoặc nhắc tăng âm lượng tivi/bài hát; có thể kêu ù ù trong tai. Nghiên cứu cho biết thiếu B12, D có thể làm suy giảm khả năng nghe, ảnh hưởng đến sự nhạy âm của tai.
Thói quen ăn uống quá kén: Ngoài các dấu hiệu về mắt và tai, chính việc trẻ kiên trì chỉ ăn đồ ăn nhanh, tránh thức ăn đa dạng (rau củ, trái cây, protein lành mạnh) là dấu hiệu nguy hiểm. Nếu cha mẹ biết con ăn quá ít thực phẩm tươi xanh, chủ yếu đồ chiên rán, cần điều chỉnh ngay lập tức.
Ăn uống cân bằng và kiểm tra định kỳ
Để ngăn ngừa trường hợp đáng tiếc như trên, cha mẹ cần xây dựng cho con chế độ ăn đa dạng và cân bằng. Hãy cho trẻ ăn đủ 4 nhóm thực phẩm cơ bản mỗi ngày:
Rau xanh, trái cây: Bổ sung vitamin và chất xơ. Rau quả tươi chứa nhiều vitamin A, C, khoáng chất, giúp mắt sáng khỏe và tăng cường miễn dịch.
Nguồn đạm động vật: Thịt nạc, cá, trứng, sữa cung cấp vitamin B12, protein và nhiều dưỡng chất thiết yếu cho não và cơ. Trẻ không ăn chay quá sớm để tránh thiếu B12.
Tinh bột nguyên hạt: Gạo, ngũ cốc nguyên hạt cung cấp năng lượng ổn định, không nên chỉ ăn bánh mì trắng, snack tinh bột tinh khiết (giống trường hợp cậu bé chỉ ăn bánh mì và khoai chiên).
Hải sản, các loại hạt, đồ biển: Cung cấp thêm kẽm, đồng, vitamin D (nếu được bổ sung) và acid béo thiết yếu.
Nhiều chuyên gia nhắc nhở: “Thức ăn nhanh thường không cân đối về dinh dưỡng, thiếu vitamin và khoáng chất”. Vậy nên hạn chế cho trẻ ăn snack, đồ chiên rán, thay vào đó ưu tiên thực phẩm lành mạnh. Ngoài ra, tận dụng ánh nắng buổi sáng để tổng hợp vitamin D; cho trẻ ăn cá béo, trứng, sữa tăng cường D.
Xem thêm: Cảnh báo lạm dụng thiết bị điện tử khiến bệnh về mắt tăng cao
Câu chuyện cậu bé ở Anh là lời cảnh báo cho tất cả phụ huynh: ăn quá nhiều đồ ăn nhanh và thiếu đa dạng dinh dưỡng có thể dẫn đến hậu quả mù, điếc đáng tiếc. Để bảo vệ sức khỏe cho trẻ, ngoài việc xây dựng chế độ ăn đầy đủ các nhóm chất thì kiểm tra mắt định kỳ là rất quan trọng. Đặc biệt, hệ thống đo mắt hiện đại Eyesight 5.0 tại Mắt Việt với quy trình 12 bước giúp phát hiện sớm các tổn thương thị lực (cả ở trẻ em và người lớn). Cha mẹ nên đưa con đi khám mắt thường xuyên để đảm bảo tầm nhìn tốt và kịp thời bổ sung dưỡng chất khi cần thiết.